We hebben er allemaal wel eens over gehoord en ondervonden. De juiste resultaten willen we in het gezin, op het werk en in de samenleving bereiken op basis van de juiste gedragingen van ons als mensen. Hoe valt gedrag te beïnvloeden om tot deze juiste gedragingen te komen: door mensen te belonen (met de wortel) of te straffen (met de stok. In dit slotartikel van dit jaar kijk ik graag terug op mijn recente persoonlijke ervaringen met de wortel en de stok in ons Nederland. Zijn we nu wel op een juiste manier met onze systemen aan het belonen en straffen? Ook past het om een vooruitblik te werpen op het nieuwe jaar: daarbij vraag ik uw aandacht voor de donut!
Hoe smaakvol is de wortel?
Aangezien ik echt in het dagelijks bestaan een bijdrage wil leveren aan een schonere wereld ben ik elektrisch gaan rijden. Met een eigen voorziening aan huis om de auto elektrisch op te laden. Vervolgens ben ik ertoe overgegaan om een warmtepomp te installeren, grotendeels qua stroom voorzien van zonnepanelen, die ik op het dak heb laten plaatsen. Voor de warmtepomp is subsidie beschikbaar; voor de zonnepanelen kun je btw-aftrek krijgen. Op papier klinkt het makkelijk, in de praktijk valt het niet mee. Voor de aftrek van de btw moest ik als ‘particulier’ samen met mijn vrouw een apart btw-nummer aanvragen. Hoewel wij al jaren in gemeenschap van goederen getrouwd zijn, staan mijn vrouw en ik nu samen als een ‘persoonlijke samenwerkingsvorm’ met een btw-nummer geboekt mij de belastinginspecteur. Voor mijn schattige ‘warmtepompje Elga’ viel het incasseren van de subsidie ook niet echt mee. Met mijn blijkbaar gebrekkige kennis van zaken heb ik via het digitale systeem van de Rijksdienst voor Ondernemers heel wat informatie moeten verstrekken. Informatie waarvan je vooraf niet weet dat je die voorhanden moet hebben of zo precies moet die code moet invullen. Kortom; heel wat keren uit het digitale systeem gegooid, gevoelens van onmacht en achteraf toch net weer wat minder subsidie gekregen dan vooraf werd aangeboden bij de aankoop. Het voelt dus niet als beloond worden voor goed gedrag! Deze wortels smaken niet naar meer. Overigens ben ik ook geen liefhebber van worteltaart.
Is de stok nog in verhouding!
Zo moeilijk het dus (toch) blijkt om subsidie te innen, zo makkelijk vergaar ik boetes. Meestal voor te hard rijden op de snelweg; zo’n 5 km boven de toegestane snelheid. Ook ik probeer elke keer toch weer wat tijd in te halen, die ik verspeeld heb in weer een file. Ik weet dat het bij deze boetes op de snelweg al lang niet meer gaat om uw of mijn veiligheid. De meters worden zo afgesteld dat geld van automobilisten in de ‘schatkist’ van onze Nederlandse staat terechtkomt. Maar laatst had ik ook weer eens een parkeerboete. Alhoewel ik mijn parkeerkaart met Yellowbrick per telefoon had aangezet, kreeg ik in het mooie Dordrecht een fraaie boete van € 62,50. Inmiddels heb ik bezwaar gemaakt; als bewijs de afschrijving van € 5,00 via Yellow Brick meegezonden. De behandeling van het bezwaarschrift is uitgesteld. Met als mededeling dat ik zeker nog een naheffing zal krijgen, maar die hoef ik hangende het bezwaarschrift nog niet te betalen. Weet u wat ik zo fijn zou hebben gevonden? Gewoon een kort briefje met ‘sorry, foutje; bedankt voor uw berichtje’ Helaas, dat gaat niet gebeuren. Ik zal waarschijnlijk nog een paar keer deze stok moeten gaan voelen.
Biedt de donut de uitweg?
Waarom leef ik eigenlijk een land als Nederland, waar enerzijds het verstrekken van subsidies zo moeilijk verloopt en anderzijds er zo makkelijk boetes worden uitgereikt?
Zoals de Kerstdagen zich vooral richten op vredig samenzijn en gevoel voor het nieuwe leven, zo bieden de dagen tussen de Kerst en het Nieuw Jaar de mogelijkheid op bezinning. Als ik een leestip mag geven om deze bezinning vanuit ‘duurzaamheidsdenken’ te voeden: lees het boek ‘Hoe de donuteconomie de aarde gaat redden’ van Kate Raworth. Zij is de rijzende ster onder de economen. In haar visie op de economie neemt ze een donut als vertrekpunt. De buitenste cirkel staat voor de grenzen van het klimaat, oftewel de ecologische bovengrens. Gaan we over deze grens heen (met name door CO2-uitstoot, watervervuiling en ontbossing) dan helpen we met elkaar de aarde om zeep. De binnenste cirkel van de donut staat voor de sociale ondergrens: een minimum aan productie die we nodig hebben om ervoor te zorgen dat alle mensen op de wereld in hun basisbehoeften worden voorzien. De truc is volgens Kate Raworth dat we met elkaar binnen deze twee grenzen van de donut blijven. Dus enerzijds niet zoveel blijven produceren dat de aarde onleefbaar wordt, maar tegelijkertijd ervoor zorgen dat mensen geen honger of armoede hoeven te lijden. De donut van Kate Raworth met de bijbehorende onderwerpen wordt weergegeven in onderstaand plaatje.
De donut in de nieuwe praktijk
Aangezien ik wel voorstander ben van een Nederland dat gaat aansluiten op dit gedachtegoed, wil ik proberen dit eens te vertalen naar de praktijk. Om een aanzet te leveren voor een andere systematiek, waarmee we afkomen van wortels en stokken.
Ik pleit voor een nieuw verkeerskundig systeem met digitale voorzieningen, waarop met half- of heel zelfsturende elektrische auto’s op wordt aangesloten. In plaats van het gebruik van ‘Flitsmeister’ (gericht op het tegengaan van verkeersboetes) rijdt de auto op basis van ‘Ritmeister’; de route wordt uitgezet die het best past qua doorstroming en milieubelasting. Door deze veranderende sturing kan filerijden voorkomen worden; nu zijn de kortste routes vaak de routes waar we allemaal het langst in de file staan. Bij dit nieuwe verkeerskundig systeem worden vanzelf de flitspalen en trajectsystemen die zijn gericht op het beteugelen van de snelheid omgebouwd tot sensorsystemen gericht op een vlotte verkeersafwikkeling via de juiste routes vanuit duurzaamheid. Digitaal rekeningrijden kan de prullenbak in; voortaan spreken we over digitaal duurzaam snelheidsrijden.
Het bevorderen en enthousiasmeren van nieuw gedrag dat bijdraagt aan de onderwerpen van de binnenkant en/of buitenkant van de donut vindt plaats vanuit gebiedsgerichte projecten. Deze gebiedsgerichte zijn gericht op doen ren realiseren. Om doen en realiseren te vanuit deze projecten bevorderen worden twee middelen ingezet om mensen te laten aansluiten: gemeenschappelijke kennisdeling in het project en de verdeling van gemeenschappelijke projectsubsidies. Vanuit de betrokken overheden worden professionals met kennis in het project geplaatst en financiële middelen beschikbaar gesteld. Alle deelnemers in het project kunnen op basis van hun inbreng gebruikmaken van deze kennis en extra financiële middelen. Verdeling vindt binnen het project door de deelnemers zelf plaats. Van meet af aan, zodat er echt tot doen wordt overgegaan. Niets qua moeilijke voorwaarden vooraf en strenge controles achteraf! Het leidt enkel tot stroperigheid. Achteraf wordt gebiedsgericht geëvalueerd hoe het gebiedsgericht project qua kennisdeling, voortgang en realisatie is verlopen. Om van al dit alles samen wijzer te worden en te leren.
Waarschijnlijk is dat het; ik wil graag in een Nederland leven waar we samen willen leren om wijzer te worden!
Joost Spithoven